Kinh nghiệm soạn giáo án điện tử
Vài năm gần đây, tên gọi “Giáo án điện tử” đã dần trở nên quen thuộc với người giáo viên. Giáo án điện tử là kế hoạch giảng dạy được biên soạn trên phần mềm Power Point với sự hỗ trợ của một số phần mềm chuyên dụng khác cũng như máy ảnh kỹ thuật số, scanner, projector.
Đó là cách nhìn giáo án điện tử về mặt kỹ thuật. Thế về mặt sư phạm, giáo án điện tử là gì? Về phương diện này, thật khó thể đưa ra một định nghĩa cụ thể. Tuy nhiên, qua thực tiễn thực hiện giáo án điện tử, chúng tôi nhận thấy giáo án điện tử được quan niệm như là một phương pháp dạy học trong đó giáo viên khai thác tiện ích của công nghệ thông tin để thiết kế các hoạt động học tập nhằm giúp học sinh không chỉ lĩnh hội kiến thức, kỹ năng; phát triển tư duy, nhận thức mà còn phát triển cả cảm xúc và tâm hồn; kỹ năng xử lý thông tin và kỹ năng giao tiếp. Giáo án điện tử tuyệt nhiên không chỉ là bài trình bày nội dung bài dạy trên một số slide Power Point.
Quan niệm trên định hướng cho việc xây dựng giáo án điện tử. Sau đây, chúng tôi xin được trao đổi một vài kinh nghiệm về cách soạn một giáo án điện tử.
1/ Chọn bài giảng hay phần bài giảng thích hợp
Xác định bài giảng hay phần bài giảng nào thích hợp cho việc soạn giáo án điện tử tùy thuộc đặc trưng của mỗi môn học. Gọi tên một vài loại bài thích hợp với giáo án điện tử cho tất cả các môn học là một điều khó. Tuy nhiên, theo chúng tôi, có ba điểm cơ bản để quyết định là nên soạn bài bằng giáo án điện tử hay không. Một là mong muốn của giáo viên tổ chức hoạt động học tập tích cực bằng cách liên kết hình ảnh với lời nói một cách tự nhiên, bằng cách vận dụng hình ảnh và ngôn từ cô đọng trên các slide Power Point để khơi gợi/kích thích sự liên tưởng và tưởng tượng của học sinh. (Sự liên tưởng và tưởng tượng có thể tạo ra nhiều cách thức suy nghĩ và nhiều dạng hoạt động học tập). Hai là nội dung chủ yếu của bài dạy đòi hỏi phải mở rộng và chứa đựng một số ý tưởng có thể khai thác thành các tình huống có vấn đề. Ba là nguồn tư liệu hình ảnh phong phú liên quan đến nội dung bài dạy sẵn có (có thể truy cập từ Internet hay các nguồn tài nguyên khác như băng đĩa ghi âm, ghi hình, phim ảnh… và điều quan trọng hơn là ý tưởngsẵn có trong kinh nghiệm của người biên soạn).
2/ Lập dàn ý trình bày
Đây là giai đoạn quan trọng nhất. Ở giai đoạn này, có ba nội dung chủ yếu mà người soạn nhất thiết phải hình dung ra rõ ràng trên nháp. Thứ nhất là phần kiến thức cốt lõi sẽ được trình bày một cách ngắn gọn và cô đọng. Hai là các câu hỏi, hoạt động học tập và bài tập học sinh cần thực hiện. Thứ ba là hình ảnh (tĩnh và động), âm thanh, sơ đồ, bảng biểu… sẽ sử dụng để minh họa kiến thức hay để giúp học sinh thực hiện hoạt động học tập. Thoạt đầu, giáo viên miêu tả các thành phần kiến thức. Ở mỗi phần kiến thức nếu nảy ra câu hỏi, hình thức và nội dung hoạt động nào giáo viên có thể ghi chèn vào. Việc hoạch định các hoạt động học tập và bài tập có thể làm sau khi đã miêu tả các phần kiến thức cốt lõi hoặc làm song song với phần ấy. Việc xác định và chọn lựa hình ảnh, âm thanh nên thực hiện song song với việc thiết kế các bài tập và hoạt động. Theo kinh nghiệm, để dàn ý bài dạy trở nên rõ ràng nhờ vậy có thể dễ dàng biến nó thành bài soạn, chúng tôi trình bày các ý tưởng của bài dạy dưới dạng các slide. Ví dụ:
Slide 1: Biện pháp ẩn dụ là gì?
Slide 2: Ẩn dụ được sử dụng để làm gì ?
Trong lúc hình thành dàn ý bài dạy dưới dạng các slide như thế này, điều quan trọng là luôn luôn vạch ra được mối liên hệ hữu cơ về nội dung giữa các slide. Nếu không chú ý điều này, giáo án điện tử dễ trở thành một tập các ảnh và chữ hơn là một bài soạn.
3/ Tìm tư liệu văn bản, tư liệu hình ảnh, âm thanh và chuẩn bị công cụ biên soạn
Tư liệu có thể được tìm ở nhiều nguồn khác nhau: (1) trong sách báo, tạp chí rồi nhập vào máy tính bằng cách sử dụng máy scanner và phần mềm Adobe Photoshop; (2) trong các băng CD, VCD, DVD, nhập vào máy tính bằng cách sử dụng các phần mềm ACDSee (xử lý ảnh trên CD), Herosoft 3000 (cắt và làm phim), Hero Video Converter (chuyển phim *DAT thành *MPG trước khi cắt và sử dụng); (3) trên Internet; (4) trong thực tế bằng cách quay phim hay chụp ảnh kỹ thuật số rồi đưa vào máy tính; (5) do tự tạo bằng cách sử dụng phần mềm Flash (tạo hình ảnh động), CorelDraw….
Ngoài ra, một số phần mềm chuyên dụng cho mỗi môn học cũng phải được tính đến ví dụ như MathType (soạn thảo văn bản Toán học), Maple (giúp học sinh kiểm tra bài giải) trong Toán học, hay phần mềm về cách biên soạn trắc nghiệm (English Edu, Hot Potatoes) v.v..
Trong quá trình sưu tập tư liệu hình ảnh, âm thanh, điều quan trọng nhất là việc xác định mục đích học tập của từng hình ảnh hoặc ngữ liệu văn bản mà chúng ta định đưa vào các slide. Nghĩa là GV cần hình dung ra những biện pháp – hoạt động giúp HS khai thác nội dung các tư liệu ấy thao cách giúp các em suy nghĩ khám phá kiến thức mới hoặc luyện tập thực hành kĩ năng học tập. Tuyệt đối tránh lối phô diễn hình ảnh đơn thuần. Mặt khác, một số tư liệu hình ảnh, âm thanh nào đó của bài dạy có thể được thiết kế thành một hoạt động chuẩn bị bài của học sinh. Về phương diện này, học sinh sẽ được yêu cầu tìm chọn hình ảnh để minh hoạ cho một khía cạnh nội dung trong bài học hoặc cần suy nghĩ và giải quyết để một vấn đề mà GV khơi gợi ra từ những hình ảnh nào đó. Một điều lưu ý là hình ảnh và âm thanh đưa vào bài giảng nhất thiết phù hợp với mục tiêu học tập mà học sinh cần đạt, hướng đến trọng tâm kiến thức của bài. Việc lạm dụng hoặc sự thiếu chọn lọc hình ảnh, âm thanh trong khi biên soạn sẽ gây nhiễu cho quá trình lĩnh hội kiến thức của học sinh. Cuối cùng, chúng ta nên nghĩ đến việc lưu trữ và tổ chức hệ thống tư liệu để có thể sử dụng chúng lâu dài và cho những bài dạy khác về sau.
4/ Viết giáo án điện tử
Đây là một hoạt động đòi hỏi nhiều kỹ thuật sử dụng máy tính, đặc biệt là phần mềm Power Point. Sau đây, chúng tôi xin nêu một số mẹo để có thể soạn thảo một giáo án điện tử nhanh và hiệu quả.
– Chọn phần AutoContent Wizard cho một phiên trình diễn chuyên nghiệp, không dùng các Slide rời vì mất nhiều thời gian.
– Soạn một Slide nội dung thật hoàn chỉnh về mọi mặt: các Place holder, Textbox, các Animation tùy ý (hiệu ứng), các Font chữ và cỡ chữ, màu nền, màu ……Sau đó copy toàn bộ Slide này cho các trang sau, chỉ cần thay đổi phần Text nội dung, tất cả các tùy ý chọn sẽ được giữ nguyên, không cần chọn lại.
– Cài đặt các đường dẫn đặc biệt cho các câu hỏi để có thể linh hoạt khi đặt câu hỏi hoặc trình bày minh hoạ cho bài giảng. Lúc cần, chúng ta có thể tự quyết định trình bày hay không trình bày, đặt câu hỏi hay không đặt câu hỏi, tùy từng đối tượng học sinh, không cần phải phô diễn hết trên bài giảng.
– Đặt các hình ảnh, âm thanh trên các chương trình song song, không cần cắt chèn vào bài giảng, khi mở bài giảng ta có thể mở đồng thời các chương trình này. Thao tác chèn thường mất nhiều thời gian và gây nhiều biến động cho bài giảng khi chép đi chép lại.
– Lưu file giáo án dưới dạng Slide Show để tránh mất thời gian khi phải mở từ đầu và chọn Slide Show cho từng bài giảng.
Một điều cần lưu ý nữa trong khi viết giáo án điện tử đó là nên hết sức thận trọng trong việc chọn lựa Font chữ, màu chữ, cỡ chữ, màu nền của Slide và các hiệu ứng. Chẳng hạn như sử dụng những Font chữ nghệ thuật với quá nhiều nét cong, Slide với nền màu vàng mà màu chữ là xanh lá cây, sử dụng nhiều hiệu ứng trong đó các hình ảnh hay chữ viết nhảy múa với nhiều kiểu bắt mắt, v.v… Bất kỳ một sự lạm dụng hoặc sử dụng không thích hợp như miêu tả trên cũng có thể trở thành “một con sâu” phá hỏng “cây giáo án” của chúng ta.
Thầy cô nên làm gì với những học sinh chưa giỏi?
Những học sinh yếu kém luôn khiến bạn phải nghĩ cách cải thiện phương pháp giảng dạy, hướng dẫn học tập sao cho phù hợp. Khi học sinh của bạn chưa giỏi, đó cũng là lúc bạn cảm thấy công việc giảng dạy chưa thực sự thành công. Vậy chúng ta, những người giảng dạy nên làm gì?
Một tình huống đặt ra là giáo viên cứ nhiệt tình dạy, song, một số học sinh yếu kém trong lớp không thể tiếp thu bài. Và kết quả là khi kết thúc khóa học, trình độ của học sinh không hề tiến bộ so với lúc ban đầu. Liệu trong trường hợp đó, bạn có tư tưởng mặc kệ học sinh? Trách nhiệm của những thầy cô giáo là tìm ra phương pháp để giúp đỡ những học sinh yếu kém tiến bộ.
Tiến bộ không chỉ đánh giá qua việc đạt điểm qua trong môn học. Đôi khi, nó có nghĩa là học sinh học được những bài học về bản thân họ và cách thức làm việc ở trường, lớp cũng như công việc sau này. Đôi lúc, sự giúp đỡ của bạn đối với những học sinh đó dường như không đáng kể hoặc không đạt được kết quả gì, nhưng giúp đỡ học sinh là trách nhiệm thiêng liêng của người thầy.
Hi vọng 10 bước sau sẽ giúp bạn hoàn thành nhiệm vụ cao quý của mình:
1/Biết phân loại sức học của học sinh
Sớm phát hiện ra những học sinh có lực học yếu hơn với các em khác trong lớp. Bằng nhiều hình thức, giáo viên có thể đánh giá được trình độ và khả năng của học sinh trong tuần đầu giảng dạy, ví dụ như thông qua bài kiểm tra, bài viết trên lớp và qua những trả lời ngắn trên lớp.
2/ Gặp gỡ và nói chuyện thẳng thắn về việc học kém
Gặp riêng các em để nói về bài kiểm tra, tinh thần ý thức học tập chưa tốt trong việc hoàn thành bài tập về nhà, tuân thủ các quy tắc của lớp học bao gồm cả thời gian lên lớp, … Rất nhiều sinh viên luôn trốn tránh, không chịu thừa nhận các khuyết điểm trong học tập của mình với những câu tương tự như: “Dạ không có gì đâu thưa cô, cô đừng lo.” Những lúc đó, bạn phải chỉ ra cụ thể và thẳng thắn, ví dụ như “Cô không tìm được một câu nào đúng trong bài viết của em.”
3/Cho học sinh tự nhận thức về việc học kém của mình
Yêu cầu học sinh tự nhận thấy nhược điểm trong việc học của riêng mình và tự đưa ra nguyên nhân và hướng giải quyết. Chính sự tự nhận thức và quyết định khắc phục nhược điểm là chìa khóa thành công cho bất kì học sinh nào. Bên cạnh đó, giáo viên cố gắng không cho phép học sinh coi nhẹ vấn đề, và cùng các em phân tích các vướng mặc gặp phải.
4/ Luôn tôn trọng và động viên các em học kém
Lắng nghe học sinh trình bày vấn đề với thái độ chăm chú nhất. Luôn tỏ thái độ tôn trọng và động viên các em.
5/ Giúp các em lấy lại kiến thức căn bản
Giúp học sinh vạch ra kế hoạch hành động để đạt được mục tiêu mang tính thực tế. Hãy giúp các em ôn tập lại những kiến thức căn bản và từng bước nâng cao trình độ. Chúng ta không nên đảm bảo với các em là các em sẽ đạt điểm qua trong các kì thi và hãy cho các em cơ hội để tiến bộ.
6/ Theo dõi quá trình cố gắng
Theo dõi sát sao việc thực hiện kế hoạch mà các em đã vạch ra và chắc chắn rằng các em đang làm đúng theo kế hoạch đó. Hãy cho các em biết là bạn đang rất quan tâm đến thành công của các em. Và cũng đừng tiếc khi khen ngợi sự tiến bộ của các em hàng ngày trước lớp nếu các em xứng đáng được khen ngợi. Ví dụ như: “Ngữ pháp của em khá hơn nhiều trong bài viết này đấy!”, “Đây là điểm cao nhất của em trong kì này” … Những lời động viên, khích lệ của có thể giảm dần khi mà bạn thấy rằng học sinh đó thực sự tiến bộ.
7/ Phải có mục tiêu
Nhắc nhở các em ghi nhớ mục tiêu đề ra. Bạn có thể gợi ý các em gặp riêng mình để yêu cầu được giúp đỡ thay vì đưa ra những lời phàn nàn về thái độ học tập của các em trước lớp.
8/ Là người đồng hành cùng các em
Hãy là nguồn tài nguyên cho học sinh. Gợi ý cho học sinh mượn tài liệu phù hợp với trình độ của các em, kèm dạy riêng nếu các em thực sự cần.
9/ Thay đổi các phương pháp dạy học hiệu quả
Thay đổi các phương pháp dạy học để học sinh cảm thấy hứng thú như tạo trò chơi, thảo luận nhóm, phần thưởng… Hãy tạo cơ hội cho những học sinh yếu hơn được “tỏa sáng” và đánh giá cao khi các em có ý kiến hay. Nhưng bạn cũng không nên hạ thấp các mức tiêu chuẩn để đánh giá một học sinh chăm chỉ.
10/ Công nhận sự cố gắng của các em
Hãy công nhận sự cố gắng của các em cho dù các em không vượt qua bài kiểm tra. Hãy dành một vài phút trước giờ học để nói rằng “Dạng bài tập về bị động có vẻ vẫn khó khăn với em, nhưng cô nhận thấy là em đã có học chúng.” Và hãy để học sinh tự nhận thấy sự tiến bộ của mình, “Em có thấy là kĩ năng đọc của em tốt hơn nhiều so với 4 tuần trước đó không?”
Nếu bạn đã làm đúng như các bước gợi ý trên, điều đó nghĩa là bạn cố gắng hết sức mình với lương tâm của người thầy để giúp đỡ học sinh thân yêu. Và khi đó, không phải là bạn mà chính các em sẽ là người chịu trách nhiệm về sự thất bại hoặc là thành quả tiến bộ của chính mình.